12/10/2023

Hronologija: Kako se gradilo Partizansko spomen-groblje u Mostaru

Pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka u brojnim jugoslovenskim gradovima podizali su se spomenici poginulim u narodnooslobodilačkom ratu. Mostar je bio značajan dio tadašnjeg velikog trenda. Zapravo, kao grad – aktivni učesnik otpora, imao vrlo dobre razloge da postavi svoj spomenik palim borcima. Prema često spominjanom citatu:

Mostar je pred drugi svjetski rat imao osamnaest hiljada stanovnika, a u narodnooslobodilačkom ratu aktivno je učestvovalo blizu šest hiljada, svaki treći stanovnik.

Mostar je u narodnooslobodilačkom ratu dao preko sedamsto i pedeset palih boraca, uglavnom mladića i djevojaka, trinaest narodnih heroja, i više od hiljadu žrtava fašističkog terora.

Svaki deseti Mostarac nije dočekao slobodu.

izvor: “Partizanski spomenik u Mostaru” (1980), Prva književna komuna, str.40.

Hronologija gradnje Partizanskog spomen-groblja u Mostaru u periodu od 1959. do 1965:

Incijatorom projekta izgradnje Partizanskog spomen-groblja se smatra čuveni mostarski političar, partizan i komunista Džemal Bijedić.

Početak 1959. godine – odlučeno je da se projekat povjeri već afirmiranom arhitekti iz Beograda, Bogdanu Bogdanoviću.

početak 1960. – donesena je odluka Skupštine opštine Mostara da se podigne spomenik.

oktobar 1960. – počinu pripremni radovi.

1. decembra 1960. – počinje bušenje i miniranje Bijelog brijega, i podizanje nasipa.

Dovedeni su klesari sa Korčule: 10 iz Lumbarde, 4 iz Žrnova, 3 iz Vrnika, i 2 klesara iz Dubrovnika, te grupa Mostaraca.

Na zidarskim radovima je radilo oko 10 zidara iz Posušja.

Od 1961 – do maja 1963. obavljeni su slijedeći radovi:

• Iskopano je i odvezeno 11,000 kubnih metara zemlje, podignuto 4,750 kubnih metara nasipa i u zidove ugrađeno 1,300 kubnih metara betona.
• Otpočelo je oblaganje zidova kamenom
• Završena je drenaža tako da je voda odvedene izvan zidova Spomenika
• Urađena je statika velikog frontalnog zida na kome je ugrađen „kosmos“.
• Iz Dračeva kod Čapljine dotjerano 1,647 kubnih metara kamena
• Počelo je klesanje 12,000 komada profilisanih kvadera (finih, geometrijski isklesanih komada)

Društveno-političke organizacije Mostara odlučile su da je grad jedinstven u svom doprinosu za spomenik. Učestvovale  su radne organizacije u novčanim sredstvima, građevinskom materijalu i transportu.

Porodice su davale dobrovoljne priloge, često u naturi (kamen), pa i od kamena od starih mostarskih kuća.

30.4.1963. do 15.5.1964. – prekid radova, tako da su obrađeni detalji od kamena su deponovani na neko vrijeme.

15.5.1964. – nastavak radova.

1965. – Omladina je takođe doprinijela kroz radne akcije, a pred kraj je pošumila širu zonu oko spomenika.

25. septembra 1965. – svečano otvaranje Spomenika, sa proslavama koje su trajale od 17. – 26. septembra.

PARTIZANSKO U BROJKAMA

1 arhitekt, 1 grad

2 klesara iz Dubrovnika

6 terasa na spomeniku

10-tak zidara iz Posušja

17 klesara sa Korčule

200 – približan broj palih boraca sahranjenih u zajedničkoj spomen-kosturnici (od predviđenih 540)

630-810 spomen-ploča postavljeno (tačni podaci ne postoje)

871 kvadratni metar kaldrme utrošen na gradnju

1,193 kvadratna metra kamenih ploča sa starih mostarskih kuća utrošeno na gradnju

1,326 kvadratnih metara – površina šest terasa

1,647 kubnih metara kamena dotjeranog iz Dračeva kod Čapljine

2,950 kvadratnih metara – cvjetna površina na Spomeniku

5,276 kvadratnih metara – površina Spomenika u konturama zidova

5,345 kvadratnih metara – površina pod travom na Spomeniku

11,000 kubnih metara zemlje je iskopano i odvezeno

12,000 kamenih detalja utrošeno na gradnju

15,150 kvadratnih metara – površina Spomenika uz objekat zajedno sa fontanom

87,000 oblutaka iz Neretve utrošeno na gradnju kaldrma

Povezani članci:

Hronologija: Kako je bilo na otvaranju Partizanskog spomen-groblja septembra 1965.

Povezani članci:

“Tako je govorio Bogdan”: intervju Refika Hamzića sa Bogdanom Bogdanovićem uoči otvaranja Partizanskog spomen-groblja u Mostaru septembra 1965. godine

Hronologija: Kako je bilo na otvaranju Partizanskog spomen-groblja 25.9.1965.

Pročitaj istorijske članke o Partizanskom spomeniku u Mostaru, pregledaj foto arhiv.

link: Hronologija: Kako se gradilo Partizansko spomen-groblje u Mostaru - Partizansko spomen-groblje